Sztuczna inteligencja a prawo autorskie – kwestie prawne w Europie i Polsce
Rozwój sztucznej inteligencji (AI) stawia przed prawem autorskim nowe wyzwania. Kwestie związane z plagiatem, prawami autorskimi do dzieł stworzonych przez AI oraz wykorzystaniem chronionych utworów do trenowania systemów AI budzą wiele kontrowersji i wymagają uregulowania. Przyjrzyjmy się, jak obecnie wygląda sytuacja prawna w tym zakresie w Europie i Polsce.
Plagiat a sztuczna inteligencja
Jednym z głównych problemów związanych z AI jest możliwość popełnienia plagiatu przez systemy generatywne. Wynika to z procesu uczenia maszynowego, w którym AI analizuje ogromne ilości danych, w tym utwory chronione prawem autorskim.Systemy AI mogą nieświadomie wygenerować treści łudząco podobne do istniejących już utworów. Choć samo stworzenie takiej przeróbki nie jest jeszcze plagiatem, to jej publikacja bez odpowiedniej licencji stanowiłaby już naruszenie praw autorskich.Obecnie brakuje narzędzi do skutecznej weryfikacji, czy wygenerowane przez AI treści nie naruszają czyichś praw. Dlatego zaleca się ostrożne podejście i traktowanie efektów pracy AI jako inspiracji, a nie gotowego materiału do publikacji bez weryfikacji.
Prawa autorskie do dzieł stworzonych przez AI
Kluczową kwestią jest ustalenie, komu przysługują prawa autorskie do utworów wygenerowanych przez sztuczną inteligencję. Zgodnie z obecnym stanem prawnym w Europie i Polsce, prawa autorskie mogą przysługiwać wyłącznie człowiekowi.Oznacza to, że dzieła stworzone całkowicie autonomicznie przez AI nie podlegają ochronie prawnoautorskiej i trafiają do domeny publicznej. Nie może ich zastrzec ani twórca oprogramowania AI, ani osoba korzystająca z niego.Sytuacja komplikuje się w przypadku dzieł, w których tworzenie zaangażowany był człowiek, np. poprzez odpowiednie formułowanie poleceń dla AI. Niektórzy eksperci sugerują, że takie utwory mogłyby podlegać ochronie jako efekt świadomej pracy autora.
Wykorzystanie chronionych utworów do trenowania AI
Kolejnym problematycznym obszarem jest kwestia legalności wykorzystywania chronionych prawem autorskim utworów do trenowania systemów AI. W Unii Europejskiej wprowadzono pewne wyjątki w tym zakresie:
- Dozwolone jest eksplorowanie tekstów i danych (text and data mining) przez organizacje badawcze i instytucje dziedzictwa kulturowego w celach naukowych.
- Dopuszczalne jest również eksplorowanie tekstów i danych przez inne podmioty, o ile mają one legalny dostęp do danych i właściciel praw nie zastrzegł takiego wykorzystania.
Jednak kwestia ta wciąż budzi kontrowersje, czego przykładem są pozwy przeciwko firmom AI za wykorzystanie milionów zdjęć do trenowania AI bez zgody.
Regulacje prawne w Unii Europejskiej
Unia Europejska pracuje nad kompleksowymi regulacjami dotyczącymi sztucznej inteligencji. Akt o sztucznej inteligencji (AI Act), który ma wejść w życie w 2026 roku, wprowadza szereg wymogów dla twórców systemów AI:
- Obowiązek dostarczenia szczegółowego podsumowania treści wykorzystanych do trenowania modeli AI.
- Wymóg umożliwienia podmiotom praw autorskich egzekwowania swoich praw zgodnie z prawem UE.
- Konieczność zapewnienia przejrzystości w zakresie wykorzystywanych danych treningowych.
Wnioski i perspektywy
Obecne prawo autorskie nie jest w pełni dostosowane do wyzwań stawianych przez sztuczną inteligencję. Konieczne jest wypracowanie nowych regulacji, które zapewnią równowagę między ochroną praw twórców a rozwojem innowacyjnych technologii AI.W najbliższych latach możemy spodziewać się intensywnych prac legislacyjnych i dyskusji na temat tego, jak pogodzić interesy twórców, użytkowników i firm rozwijających AI. Kluczowe będzie znalezienie rozwiązań, które pozwolą na rozwój sztucznej inteligencji przy jednoczesnym poszanowaniu praw autorskich i zapewnieniu odpowiedniej ochrony twórcom.
